İZMİR – Dünya ülkelerinin Merkez Bankaları enflasyonla uğraş için faizleri artırırken, Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası (TCMB) 18 Ağustos’ta aldığı kararla siyaset faizini 100 baz puanlık indirimle yüzde 13’e çekti. Eylül 2021’de başlayan faiz indirimi enflasyon ve döviz kurlarındaki yükselişe karşın ısrarla sürdürülüyor. Boğaziçi Üniversitesi İktisat Kısmı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Ceyhun Elgin ile hükümetin para ve maliye siyasetlerini konuştuk.
‘POLİTİKA İKTİSADIN ÖNÜNE GEÇİYOR’
Boğaziçi Üniversitesi İktisat Kısmı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Ceyhun Elgin Merkez Bankası beklentilerin bilakis 18 Ağustos’ta siyaset faizini 100 baz puanlık indirimle yüzde 13’e çekti. Dünya ülkeleri Merkez Bankaları enflasyonla gayret için faizleri artırırken TCMB’nın faizi indirmesini nasıl açıklıyorsunuz?
Politika iktisadın önüne geçiyor bence. Yaklaşan seçimler itibariyle iktisatta en ufak bir sakinlik istemiyor iktisat siyasetini yöneten kişi ve kurumlar. Sayın Cumhurbaşkanının başındaki iktisat teorisi yahut danışmanlarının başındaki iktisat teorisi, yani faiz ile enflasyon ortasındaki ilgi, bizim ana akımdan farklı gözüküyor. Enflasyonu geri plana atıp büyümeye odaklanmak istiyoruz fakat büyümeye de odaklanmıyor bu siyaset. Büyümeye de ziyan verici bir hal almaya başladı. Fakat bence başlardaki asıl bahis, seçime yaklaşırken yüksek faiz siyasetinin politika yapıcının işine gelmemesi. Ben bu türlü görüyorum.
DEVA Partisi Genel Lideri Ali Babacan faiz indirimini “Bankalar keyifli. Son periyotta hiç kazanmadıkları parayı kazanıyorlar. Merkez Bankası’ndan 13’le alıyorlar, yüzde 30’la, 35’le, 40’la piyasaya satıyorlar” diye yorumladı. Faiz indiriminden hangi bölümler faydalanıyor?
Bankalar faiz indiriminden çok önemli biçimde kar ediyorlardı fakat en son yapılan düzenleme bunu biraz değiştirecekmiş üzere gözüküyor. Zira artık kredi verirken, Merkez Bankası’ndan da bono ve devlet tahvili almaları gerekecek. Münasebetiyle artık o kadar kar edemeyecekler. Bu bankaların karını engellemeye çalışan bir atılım üzere gözüküyor. Lakin en azından bu atağa kadar Ali Babacan’ın dedikleri doğruydu. Faiz indiriminden bu kısımlar faydalanıyor. Bir de faiz indiriminden düşük faizli krediye erişebilen bölümler faydalanıyor. Bunun dışında faydalanan da yok. Türk lirasının kıymetsiz olmasından faydalanan kesitleri de içine katabiliriz. Bu noktada ihracatçıları kastediyorum. Onun dışında açıkçası faiz indiriminden faydalanan, şad olan bir kesim olduğunu düşünmüyorum.
Tüketici kredisi çekip de dövize, KKM’ye yatıranlar oldukça kar etmiş bir kesim olabilirdi. Lakin daha sonra kredi faizlerinin artışı ile bir arada o pek mümkün olmamaya başladı.
‘ÜLKECE KAYBEDİYORUZ, YOKSULLAŞIYORUZ’
Faizlerin düşürülmesi ile birlikte döviz kurları da tekrar yükselişe geçti. Döviz kurlarının yükselmesinin mümkün sonuçları nelerdir, bu durumda hangi kesim kazanıyor, kim kaybediyor?
Genel olarak ülkece kaybediyoruz, fakirleşiyoruz. Gerçek olarak döviz cinsinden alım gücümüz, kişi başı ulusal gelirimiz düşüyor. Bir ölçü dövizle kazanıp harcama bahtı olan birileri varsa onlar için yeterli olabilir. Türkiye sonuna yakın yaşayan yabancı ülke vatandaşları da kazanıyor diyebiliriz. Türk eserlerinin fiyatı nispeten ucuzladığı için ihracatçılar da kazanıyor diyebiliriz.
Döviz kurunun yükselmesi aslında toplumca biraz da memleketler arası piyasalarla olan bağımızı zayıflatıyor. İnsanların yurt dışına çıkma ve ithal eserleri tüketme bahtını azaltıyor. Tabi bunlar şuurlu bir siyasetin eseri de olabilir. Yani yerli eserlere tartı verip ithal eserleri keserek, cari açığı kapatma amaçlanıyor olabilir. Ancak cari açığın da kapanmadığını gördüğümüz için çok da başarılı olduğunu söyleyemeyeceğiz.
Kur Muhafazalı Mevduat (KKM) hazineye yük olmaya devam ediyor. KKM’nin iktisada verdiği ziyan nedir ve nereye kadar bu uygulama sürdürülebilir?
Ben KKM’nin hazineye yükü açısından açıkçası çok da kaygılı değilim. Yani KKM olmasaydı da faizlerle hazineye yük binecekti. Fırsat maliyetinde ne kadar KKM’nin yükü vardır, o beni çok fazla endişelendirmiyor. Tabi bunlar daima art kapı siyasetleri. Asıl uygulanması gereken para siyasetini izlemeyip onu yapmadan ona misal şeyler yapmak. Münasebetiyle bu baş karışıklığı yaratıyor. Ana akım siyasetlerden uzaklaştıkça, memleketler arası yatırımcılar nezdinde aslında çok önemli bir itimat kaybı oluyor. Uzun vadede bu daha da olumsuz olacak.
Tabii ki hazineye bir yükü var lakin hazineye yükü faiz artışında da olacaktı. Münasebetiyle faiz artışının yükünü çıkarttığımız vakit ekstradan ne kadar yük getirdi kısmı biraz daha tartışılabilir. Faizi neden artırmıyoruz? Zira Sayın Cumhurbaşkanı o denli istiyor.
‘DOSTLAR ALIŞVERİŞTE GÖRSÜN’ ÇABASI VERİLİYOR’
TÜFE yüzde 80’e dayandı. İktisat idaresinin enflasyon ile uğraş ettiğini düşünüyor musunuz?
Hayır, iktisat idaresinin enflasyon ile çaba ettiğini düşünmüyorum. Açık söyleyeyim; şuurlu bir siyaset tercihi. Tarım Kredi Kooperatifleri kanalıyla muhakkak eserlerin fiyatlarını indirmeye, TÜİK ile müdahale yoluyla bir şeyler yapmaya çalışılıyor. Bunlar tahminen çaba kapsamında kıymetlendirilebilir ancak asıl siyaset yapıcının ilgi alanındaki şey enflasyondan fazla büyüme üzere gözüküyor. Hasebiyle enflasyon ikinci plana itilmiş vaziyette.
Enflasyonla para siyaseti ile çaba edilmiyor. Maliye siyaseti ile de çaba edilmiyor. Ki esasen yalnızca para siyaseti ile çaba edilir. En azından ana akım iktisadın görüşü budur.
Belli regülasyonlarla, Tarım Kredi Kooperatifleri kanalıyla yahut zincir marketlere verilen cezalar üzere şeylerle, ‘dostlar alışverişte görsün’ gayreti veriliyor.
Merkez Bankası 2021 Eylül ayında faiz indirimine gitmeye başlamasaydı ve faizi yüzde 19’da tutsaydı, bugün enflasyon ve dolar kestiriminiz ne olurdu?
Burada kesin bir kestirim vermek hakikat değil ancak yüzde 19’da kalsaydı dolar kuru ve enflasyon daha düşük olurdu. Ne kadar olurdu diye soruyorsanız yeniden çift haneli sayılarda olacaktı enflasyon, orası kesin. 10 TL civarında bir dolar kuru ve işte yüzde 30-40’lar civarında da bir enflasyon olurdu diye düşünüyorum.
Para siyasetlerinde bu gelişmeler olurken hayat pahalılığı gündemdeki yerini koruyor. Türkiye bir ekonomik kriz yaşıyor. Bunun sonucu olarak da geniş halk bölümleri giderek fakirleşiyor. Öte yandan bu ekonomik ortamda bankalar ve büyük sermeye şirketleri yüksek karlar açıklıyor. Bu çelişkiyi nasıl açıklamak gerekir?
Doğru, bütün dediklerinize katılıyorum. Hayat pahalılığı önemli derecede arttı, hepimizin gerçek alım gücü düşüyor. Bankalar ve büyük sermaye şirketleri kar açıklıyor. Ucuza borçlanıp değerliye verdiğiniz vakit tabi ki kar edersiniz. Bunun bir hududu yok. Büyük sermaye şirketleri de kar açıklıyor. Burada birkaç konu var: TÜİK’in açıkladığı enflasyon sayılarının hakikat olduğunu varsayıyoruz. TÜFE’deki artış yüzde 80, ÜFE’deki artış çoktan yüzde 100’leri geçti. Şirketlerin ya da üreticilerin hissettikleri, yaşadıkları, maliyetlerinde karşılaştıkları enflasyon çok daha fazla. Hasebiyle onların fiyatlarına yansıtmasının da çok daha fazla olması lazım. Öte yandan TÜİK diyor ki, ‘hayır tüketici fiyatlarına o kadar yansımıyor’. TÜFE olduğundan daha az raporlanıyor. Yalnızca bu açıklayabilir yüksek karları. Yani TÜFE olduğundan fazladır ve tüketici fiyatlarına olduğundan çok daha fazla yansıyordur. Böylelikle yüzde 200, yüzde 300 kar artırıyorlardır. Lakin yüzde 200-300 karı TL cinsinden artırıyorlar. Onu enflasyondan arındırdığınız vakit daha da düşüyor. Fakat enflasyon yüzde 80 ise yüzde 300 kar artırma yeniden önemli manada gerçek bir artırımı gösteriyor. Şayet enflasyon yüzde 80 değil de yüzde 160-200 ise ortadaki makas azalıyor. Enflasyon şayet rapor edilenden daha yüksekse aslında gerçek karlar düşüyor.
İkincisi ise belirsizlik. Bu belirsizlik ortamında fiyatlara, fiyat artış oranına güvenmiyorsanız artışı çok daha fazla yapmak isteyebilirsiniz. Bu durum konut ve kira fiyatlarında gözüküyor. Enflasyon yüzde 80 rapor ediliyor lakin hiç kimse bu rapora inanmıyor. Bu rapor hakikat da olabilir fakat kuruma karşı itimat yitirilmiş. Bu nedenle siz kiraya çok daha yüksek oranda artırım yapmak istiyorsunuz. Zira diyorsunuz ki, aslında enflasyon yüzde 120’nin üzerinde. İşte fiyat belirleyici firmalar da bu halde davranıyor.