DEÜ DAUM Müdürü ve Jeoloji Mühendisliği Kısmı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Hasan Sözbilir, Kahramanmaraş merkezli 11 ili etkileyen sarsıntıya hazırlıklı olamamanın, hasebiyle çok can ve mal kaybının sebebinin afet bölgesindeki birçok fayın araştırılmamasına bağladı. Dünyanın en büyük sarsıntılarından birine neden olan çok segmentli kırılmanın öngörülemeyişinin sebebini açıklayan Prof. Dr. Hasan Sözbilir, “Bilindiği üzere 6 Şubat saat 04.17’de Amanos Fayı, Pazarcık Fayı, Erkenek Fayı ve Narlı Fayı 1 dakika içinde kırılarak 7.7 büyüklüğünde Pazarcık merkezli can ve mal kaybına yol açan çok segmentli büyük bir sarsıntı üretti. Yaklaşık 9 saat sonra Sürgü Fayı boyunca gerçekleşen güç transferi ve tetiklenme sonucunda, Çardak ve Doğanşehir fayları birlikte çalışarak 7.6 büyüklüğündeki Elbistan merkezli zelzelesi ürettiler. Bu sarsıntılardan sonra kırılan fayların uçlarında gerilim birikmeye başladığı tespit edildi. Bu gerilime Antakya Fayı dayanamadı ve 15’inci günde tetiklenerek kırılmış oldu” tabirlerini kullandı.
‘8 fayın yalnızca 2’sinde bilimsel manada çalışılmıştı’
Prof. Dr. Sözbilir, 3 ana şok sonrasında 15 bini aşan artçı zelzele aktivitesinin sürdüğünü belirterek, “Enerji transferi ve gerilim birikimi Göksun güneyindeki Savrun Fayı, Doğanşehir kuzeyindeki Malatya-Ovacık Fayı ve Pütürge kuzeyindeki Palu-Bingöl Fayı ile Antakya doğusundaki Ölüdeniz Fayı ve güneydeki Kıbrıs Yayı üzerinde birikmeye devam ediyor. Bu güç transferine birinci cevabı Savrun Fayı’nın kuzey segmenti çok sayıda 4-5 büyüklüğünde zelzele üreterek tetiklendi. Pekala 8 fayın 1,5 ay içinde birbirini tetikleyecek halde kırılacağını neden dünyadaki hiçbir bilim insanı öngöremedi? Zira bu 8 fayın yalnızca 2’sinde bilimsel manada çalışılmıştı. Biz jeologlar fayların gelecekte ne yapacağını anlayabilmek için günümüzden evvelki tarihî ve tarih öncesi devirde ürettikleri zelzeleleri bulmaya çalışırız. Paleosismoloji ismi verilen bu bilim kısmı sayesinde fayı keserek hendekler açar ve bu hendek duvarlarında eski zelzele izlerine ilişkin dataları bularak, bunları tarihlendiririz. Böylelikle fayın zelzele üretme aralığını, geçmişte ürettiği son zelzelesi ve bu sarsıntıdan sonra geçen vakti bulabiliriz. Fayın zelzele üretme aralığıyla son zelzeleden sonra geçen vakit ne kadar yakın ise fayın zelzele üretme vakti o kadar yaklaşmış demektir” açıklamalarında bulundu.
‘Bu derece büyük bir afete daha hazırlıklı olabilirdik’
Prof. Dr. Hasan Sözbilir, “6 Şubat sarsıntılarına kadar, bilim insanları yalnızca Amanos ve Pazarcık fayları üzerinde hendek açmış ve buradan çıkan sonuçlara nazaran bu segmentlerin ortalama 500 yılda bir kırıldığı, son sarsıntılarını de 1513 yılında yaptığını saptamışlardır. Yani yalnızca bu 2 fay segmentinin kırılacağı biliniyordu. Vilayet Afet Risk Azaltma Planları da bu 2 fayın 7.4 büyüklüğünde 1 zelzele ürettiğinde Maraş vilayetinde oluşacak ziyanı azaltmaya yönelik tedbirler almış ve devletin ilgili kurumları buna nazaran afet idaresi kapsamındaki çalışmalarını tamamlayarak sarsıntı tatbikatını yapmıştı. Ancak beklenenden çok daha büyük zelzele oldu. Çok kısa bir vakit aralığında 2 fay yerine 8 fay kırıldı. Öteki 6 fayın da kırılacağını evvelden bilebilirdik. Bu 6 fay üzerinde paleosismoloji çalışması yapabilseydik, bu zelzeleleri evvelce kestirim edebilirdik ve buna nazaran de bu derece büyük bir afete daha hazırlıklı olabilirdik” dedi.
‘Fay bizden evvel davrandı’
Erkenek ve Sürgü-Çardak faylarında paleosismolojik çalışmaların başlatıldığını belirten Prof. Dr. Hasan Sözbilir, şu tabirleri kullandı:
“Geçen yaz Fırat Üniversitesi yürütücülüğünde Dokuz Eylül Üniversitesi, Sivas Cumhuriyet Üniversitesi ve Çukurova Üniversitesi’nden oluşan bilim insanları olarak Erkenek ve Sürgü-Çardak faylarında paleosismolojik çalışmalar başlatmış ve makul sayıda hendekler açmıştık. Yaş tahlillerimiz devam ediyordu. Sarsıntıdan sonra toprağa gittiğimizde fayın hendeklerimizi kestiğini gördük. Yani fay bizden evvel davranmıştı. Artık tahlil sonuçları geldiğinde bu fayların da en azından 500 yıldır zelzele üretmediğini göreceğiz. Tüm faylarımızı çalışabilmiş olsaydık 8’inin birebir vakit aralığında kırılacağını bilebilirdik. Böylelikle afet idaresi için gereken her türlü hazırlığı zelzele gelmeden evvel yapabilirdik. Elhasıl Türkiye’deki fayların zelzele üretme potansiyelleri paleosismolojik çalışmalarla belirlenebiliyor.”
Türkiye Paleosismoloji Araştırmaları Projesi’nin tamamlanmasının kıymetini vurgulayan Prof. Dr. Hasan Sözbilir, “2011 yılında yayınlanan Ulusal Sarsıntı Stratejisi ve Aksiyon planında Türkiye’deki tüm canlı faylarda paleosismoloji çalışması yapılması öngörülmüş ve bu kapsamda Türkiye paleosismoloji çalışması başlatılmıştı. Türkiye’nin en büyük yerbilimleri projesi niteliğindeki bu projede geçen 10 yıllık mühlet içinde, üniversitelerin içinde olduğu, BAP projeleri, AFAD-UDAP projeleri, TÜBİTAK projeleri ve MTA projeleri sayesinde toplam 485 faydan 230 civarındaki fay üzerinde hendek açılabilmiştir. AFAD Sarsıntı ve Risk Azaltma Genel Müdürlüğü tarafından yapılan açıklamadan da anlaşıldığı üzere, kalan 255 civarındaki fay segmentinin 3 yıllık bir müddet içinde tamamlanması öngörülmektedir. Bu çalışmalar tamamlandıkça Türkiye’nin öbür hangi yerinde çok segmentli kırılmanın olabileceği evvelce bilinebilecektir. Tıpkı vakitte fay yasasının uygulanabilirliğinin temelini oluşturacak olan Türkiye Paleosismoloji Araştırmaları Projesi’nin tamamlanması can ve mal kaybının azaltılması açısından hayati derecede kıymet taşımaktadır” diye konuştu.